بررسی تبخیر غیرماندگار از سطح خاک بدون پوشش در شرایط متغیر رطوبتی خاک

آب عامل حیات و نهاده اصلی در کشاورزی است. بخش بزرگی از کشور پهناور ما به دلیل واقع شدن در منطقه خشک و نیمه خشک، با کمبود آب رو به رو است. یکی از عواملی که کمبود آب را به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک حادتر می کند، تبخیر آب از سطح خاک است. زیرا در این نواحی، از یک سو نزولات آسمانی و دسترسی به منابع آب محدودتر می باشد و از دیگر سو عوامل جوی موثر در تبخیر با شدت بیشتری اعمال می گردند. افزون بر این، تبخیر از سطح خاک نه تنها باعث اتلاف آب می گردد، بلکه ممکن است موجب شور شدن خاک نیز شود. هدف از این پژوهش، برآورد مقدار تبخیر از سطح خاک بدون پوشش در حالت های مختلف وجود و عدم وجود لایه غیر قابل نفوذ، سطح ایستابی و زهکش بود. تخمین مقدار تبخیر با استفاده از مدل پارامتریک پیشنهادی توسط زارعی و همایی از دیگر اهداف این پژوهش بود. بدین منظور، مقادیر تبخیر تجمعی و لحظه ای در یک خاک لوم شنی ابتدا به صورت وزنی اندازه گیری و سپس با استفاده از مدل پیشنهادی زارعی و همایی به صورت تابعی از افت سطح ایستابی برآورد شد. آنگاه، کارایی مدل پیشنهاد شده مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مرحله اول تبخیر در خاک دارای لایه غیر قابل نفوذ، طولانی تر و در نتیجه مقدار تبخیر تجمعی آن در 10 روز اول آزمایش، بیش از خاک های دیگر است. در صورتی که با گذشت زمان، مقدار تبخیر تجمعی در خاک دارای سطح ایستابی از سایر خاک ها پیشی گرفت. همچنین نتایج حاصل، تطابق مناسبی بین مقادیر اندازه گیری و پیش بینی شده نشان داد. کم برآوردی هر دو مدل را می توان به تبخیر ناشی از حرکت رو به بالای آب به صورت بخار، از بین رفتن ساختمان خاک و نیز خطای اندازه گیری ها نسبت داد. افزون بر آن، نتایج به دست آمده از مقادیر لحظه ای اندازه گیری و پیش بینی شده نشان می دهد که با افزایش عمق سطح ایستابی، نتایج حاصل از مدل تطابق بهتری با مقادیر اندازه گیری شده دارد. همچنین، روند توزیع رطوبت در نیمرخ خاک طی فرآیند تبخیر نشان داد که دامنه تغییرات رطوبت در سطح همه خاک ها حداکثر بوده و با افزایش عمق به حداقل خود می رسد.